Opiekowanie się osobą z chorobą Alzheimera wymaga komunikacji, a ta, niestety, ulega stopniowemu i nieodwracalnemu pogorszeniu. Co z tym zrobić? Jak postępuje Alzheimer? Jak zapobiegać szybszej utracie sprawności przez chorego? Wyjaśniamy w artykule.
Opiekunowie przede wszystkim powinni dobrze zrozumieć, czym jest choroba Alzheimera (AD, Alzheimer’s disease) oraz jak przebiega Alzheimer. Postępujące schorzenie neurodegeneracyjne upośledza m.in. pamięć, funkcje poznawcze i sposób komunikacji, a w bardziej zaawansowanych stadiach również inne aspekty funkcjonowania chorego. Jakie są stadia Alzheimera? Skupmy się na aspektach związanych bezpośrednio z komunikacją.
- Stadium łagodne (2-5 lat). Pacjenci mogą funkcjonować w miarę samodzielnie, ale pojawiają się już trudności językowe (np. zapominanie albo niewłaściwe używanie słów), wycofywanie z życia społecznego i relacji, dezorientacja oraz zmiany osobowości.
- Stadium średniozaawansowane (2-12 lat). Chorzy potrzebują już stałej opieki i nadzoru. Objawy wcześniejszego stadium pogłębiają się – pacjent może nie poznawać bliskich, traci umiejętność czytania i pisania oraz płynność wypowiedzi. Na tym etapie często pojawia się też agresja, podejrzliwość, omamy czy urojenia.
- Stadium zaawansowane (1-3 lata). Dochodzi do całkowitej utraty pamięci i zaniku zdolności komunikacji. Chory na tym etapie jest całkowicie niesamodzielny [1].
Wspomaganie komunikacji i aktywizacja chorego na Alzheimera
Trudności językowe, zapominanie słów i ich znaczenia oraz dezorientacja sprawiają, że opiekun musi na nowo uczyć się rozmawiać ze swoim bliskim. Poniżej znajdziesz kilka podpowiedzi, jak to robić.
- Używaj prostych słów i krótkich zdań. Nie zapominaj o „proszę” i „dziękuję”.
- Z jednej strony zwracaj uwagę na swój ton głosu, mimikę i inne sygnały niewerbalne – chorzy są na nie bardzo wyczuleni. Okazuj zrozumienie, cierpliwość i ciepłe emocje, a nie zniecierpliwienie czy irytację. Z drugiej uważnie obserwuj mimikę i postawę ciała podopiecznego – po jakimś czasie nauczysz się odczytywać jego niewerbalne komunikaty, np. ból, zmęczenie, niepokój, radość.
- Utrzymuj kontakt wzrokowy i otwartą postawę. Zwróć ciało w stronę bliskiego, potakuj, uśmiechaj się, łagodnie dotknij, pogłaskaj po dłoni.
- Zadawaj pytania, na które wystarczy odpowiedzieć „tak” lub „nie” albo proponuj dwie opcje do wyboru, np. „Chcesz się napić herbaty?”, „Wolisz kanapkę z szynką czy serem?”.
Jakie zajęcia mogą pomoc w aktywizacji chorego na Alzheimera?
- Umysłowe. Świetnie sprawdzają się czynności wymagające segregowania i układania (np. porządkowanie szuflad, wkładanie ubrań do szafki według kolorów), łączenia i kojarzenia przedmiotów (np. parowanie skarpetek, gra w memo, łączenie symbolu lub piktogramu z jego nazwą, układanie puzzli), oglądanie zdjęć, granie w gry, a także wszelkie zajęcia plastyczne (np. kolorowanki, malowanie, rysowanie). Pamiętaj, że gry, kolorowanki czy puzzle dla dorosłych prawdopodobnie sprawią choremu znacznie większą przyjemność niż wersje dziecięce!
- Fizyczne. Spacery, nordic walkig, slow jogging czy spokojna gimnastyka poprawiają nie tylko funkcjonowanie mięśni i stawów, ale też mózgu oraz układu nerwowego. Aktywności warto wykonywać na świeżym powietrzu, w przyjemnym otoczeniu, np. parku albo lesie.
- Społeczne. Wymienione wcześniej czynności można wykonywać wspólnie z rodziną, sąsiadami, przyjaciółmi czy podopiecznymi placówek opiekuńczych i klubów seniora. A jeśli aktywność fizyczna odbywa się pod okiem fizjoterapeuty, przyniesie choremu maksimum korzyści.
Dostępne możliwości dla opiekunów oraz rodziny
Opieka nad bliskim z Alzheimerem to ogromne wyzwanie, dlatego warto korzystać z różnych dostępnych form pomocy dla opiekunów i rodzin pacjentów alzheimerowskich. Dla pacjenta niezwykle istotne są zajęcia aktywizujące, które organizują chociażby różne profesjonalne placówki opiekuńcze (np. Klub Aktywnych Nestorzy działający przy Fundacji Patroni). Dużym wsparciem mogą też być inni członkowie rodziny, przyjaciele, sąsiedzi czy profesjonalny personel medyczny. Stali opiekunowie powinni zadbać o chwile na odpoczynek, regenerację sił i swoje zdrowie.
Jakich błędów należy unikać w opiece nad chorym?
Komunikowanie się z osobą chorą na Alzheimera powinno być:
- Proste, nie dziecinne,
- Stanowcze, nie apodyktyczne,
- Wspierające, nie wyręczające.
Złapanie balansu między tymi cechami nie należy do łatwych, więc popełnianie błędów – zwłaszcza na początku opieki nad bliskim – zdarzy się każdemu opiekunowi. Jakich pułapek trzeba unikać?
Odpowiednia komunikacja
Pamiętaj, że każdy dorosły chce być traktowany z godnością i szacunkiem, nie jak dziecko – również dorosły cierpiący na Alzheimera. Dlatego nie używaj zdrobnień ani nie zwracaj się do chorego protekcjonalnym czy rozkazującym tonem. Używanie stwierdzeń w stylu: „Kto jest grzeczną dziewczynką i ślicznie zje zupkę?” jest zdecydowanie nie na miejscu.
Niewywoływanie agresji
Agresja to częsty problem u pacjentów z Alzheimerem, a nieudolna komunikacja to jeden z głównych „wyzwalaczy”. Co często denerwuje chorych?
- Przerywanie ich wypowiedzi,
- Wydawanie skomplikowanych poleceń (np. szybko, kilku na raz),
- Zmuszanie do robienia czegoś, czego nie chcą albo nie rozumieją,
- Używanie trudnych słów,
- Zadawanie pytań, na które nie potrafią odpowiedzieć,
- Wypominanie i niecierpliwienie się („Ile razy można powtarzać?”, „Już to mówiłeś/mówiłaś”, „Naprawdę zapomniałeś/zapomniałaś, kto to Jurek?” itp.),
- Negatywne emocje opiekuna widoczne, np. w podniesionym tonie głosu, krzyku, mimice (marszczenie brwi, przewracanie oczami) czy gestach.
O innych czynnikach wywołujących ataki agresji możesz przeczytać w artykule: „Jak radzić sobie z agresją u osób chorych na Alzheimera?”.
Bycie towarzyszem, nie tylko opiekunem
Skuteczna komunikacja z chorym na Alzheimera opiera się na podtrzymywaniu jego samodzielności na wszystkich płaszczyznach, czyli pozwalanie mu (najdłużej, jak to możliwie) na dbanie o swoje sprawy. Jeśli Twój podopieczny:
- Wciąż radzi sobie z zakupami, gotowaniem, sprzątaniem czy innymi obowiązkami, ale zajmuje mu to tylko więcej czasu – nie wyręczaj go,
- Potrafi formułować prośby czy zdania, ale robi to wolniej niż wcześniej – cierpliwie słuchaj,
- Ma problem z podejmowaniem trudnych decyzji, ale umie odpowiedzieć na proste pytania – nie decyduj za niego, tylko dostosuj sposób formułowania myśli i propozycji.
Bądź cierpliwy i wspierający, ale wkraczaj do akcji dopiero w ostateczności. Jeśli chory zawiesił się w którymś momencie wypowiedzi, możesz podpowiedzieć brakujące słowo albo zadać pytanie, np.: „Chodzi ci o łyżkę?”.
Podsumowanie
Utrzymywanie aktywności umysłowej i fizycznej oraz maksymalna samodzielność pacjenta są niezbędne dla poprawy komfortu życia chorego. Pomagają również opiekunom osób z chorobą Alzheimera. Na początku mogą zdarzać się błędy w komunikacji czy opiece nad bliską osobą, ale zwykle udaje się wypracować zadowalający sposób porozumiewania.
Bibliografia:
- https://www.gov.pl/web/psse-szczecinek/swiatowy-dzien-choroby-alzheimera. [dostęp: 7.03.2025].
- https://www.mp.pl/pacjent/neurologia/choroby/151134,choroba-alzheimera. [dostęp: 7.03.2025].
- https://www.nfz.gov.pl/gfx/nfz/userfiles/_public/dla_pacjenta/fop/opieka_nad_chorym_na_alzheimera.pdf. [dostęp: 7.03.2025].
- https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/wywiady/150165,choroba-alzheimera-czyli-choroba-calej-rodziny. [dostęp: 7.03.2025].
