Choroba Alzheimera a depresja – jak je odróżnić?

Czas czytania: 4 minuty

Depresja i choroba Alzheimera mają wiele podobnych objawów (np. apatia, problemy z pamięcią, spadek energii), co może utrudniać szybką diagnozę. Wyjaśniamy, jakie są najważniejsze różnice oraz czy i kiedy depresja może towarzyszyć Alzheimerowi.

Choroba Alzheimera a depresja – podobieństwa

Spis treści:

Zarówno depresja, jak i choroba Alzheimera (AD) to częste dolegliwości u osób w starszym wieku.

Według różnych danych, choroby otępienne występują u 10% populacji 65+, a wśród 90-latków częstość wzrasta nawet do 40%.
Z kolei depresja dotyka 1-4% seniorów i stanowi 6-9% rozpoznań stawianych przez lekarzy POZ.

Jakie są podobieństwa między chorobą Alzheimera (zwłaszcza w początkowych stadiach) a depresją? Oba zaburzenia powodują apatię, wycofanie społeczne, problemy z pamięcią i koncentracją oraz zaburzenia snu i apetytu. Ze względu na to, że istnieją wspólne symptomy AD i depresji, które utrudniają diagnozę, w terminologii medycznej pojawia się nawet termin „pseudodemencja” (pseudootępienie).

Choroba Alzheimera a depresja – różnice

Chociaż wiele objawów choroby Alzheimera i depresji się pokrywa, istnieją też istotne różnice między tymi schorzeniami.

Tempo rozwoju objawów. W depresji obniżenie funkcji poznawczych następuje relatywnie szybko (w ciągu tygodni lub miesięcy) i ma nagły początek, natomiast w chorobie Alzheimera objawy narastają wolno (nawet latami) i stopniowo.
Charakter zaburzeń. W depresji dominują problemy z koncentracją i spowolnienie myślenia, ale chorzy zachowują krytycyzm, nie są zdezorientowani w czasie i przestrzeni, a także nie mają trudności z pisaniem i mówieniem. Natomiast u chorych na Alzheimera występują przede wszystkim zaburzenia pamięci, dezorientacja i brak krytycznej oceny sytuacji.
Świadomość problemu. Pacjenci z depresją zauważają pogorszenie funkcji poznawczych, a trudności zgłaszają aktywnie i szczegółowo (np. skarżą się na zapominanie). Chorzy na AD mogą nie dostrzegać skali zaburzeń lub zaprzeczać problemom.
Reakcja na podpowiedzi. Ludzie z depresją zwykle potrafią przypomnieć sobie właściwą informację po krótkiej podpowiedzi, ewentualnie odpowiadają: „Nie wiem”. Osoby z zaawansowanym Alzheimerem nie są już w stanie odtworzyć pominiętych słów czy faktów nawet przy pomocy wskazówek – ich odpowiedzi są błędne.
Nastrój. Depresja charakteryzuje się obniżonym nastrojem, a Alzheimer – zmiennym.
Objawy dodatkowe. U pacjentów z depresją występuje niska samoocena, myśli samobójcze, poczucie bezsilności i beznadziei, których we wczesnym Alzheimerze zwykle nie ma (nie licząc reakcji na samą diagnozę). Za to u chorych na Alzheimera może pojawić się dezorientacja i problemy ze zrozumieniem poleceń oraz objawy neurologiczne (np. wzrost napięcia mięśniowego, upadki), co jest rzadkie w typowej depresji.

Ważne: dolegliwości u pacjentów z depresją ustępują pod wpływem skutecznego leczenia przeciwdepresyjnego, a funkcje poznawcze „wracają do normy”. W AD tak się niestety nie dzieje.

Jak odróżnić depresję od choroby Alzheimera? Diagnostyka

Nie ma prostego testu, który pomógłby odróżnić depresję od choroby Alzheimera. Diagnostyka często zaczyna się u lekarza POZ, jednak w przypadku osób starszych warto udać się do geriatry. Dlaczego? Geriatria to dziedzina medycyny, która kompleksowo podchodzi do stanu zdrowia osób 60+. Pozwala to ograniczyć liczbę wizyt u specjalistów, a często również przyspiesza postawienie diagnozy.

Geriatra potrafi np. ocenić wzajemne oddziaływanie leków przepisywanych przez innych lekarzy (co ciekawe, wiele z nich może powodować skutki uboczne w postaci objawów otępiennych!), a w razie potrzeby skierować pacjenta na diagnostykę w warunkach szpitalnych. Jednym z takich miejsc jest Szpital Geriatryczny prowadzony przez Fundację Patroni.

Jak więc odróżnić te dwie jednostki chorobowe? W różnicowaniu depresji i choroby Alzheimera bardzo ważną rolę odgrywa szczegółowy wywiad lekarski. Specjalista weźmie pod uwagę:

Czynniki ryzyka rozwoju Alzheimera i otępienia, np. zaburzenia metabolizmu glukozy i lipidów, nadciśnienie, niedobory witamin (D, B12, kwas foliowy),
Informacje uzyskane od pacjenta oraz członków rodziny na temat sytuacji życiowej chorego, jego stylu bycia, samodzielności w codziennych obowiązkach, zmian w zachowaniu, sposobów radzenia sobie z osłabieniem funkcji poznawczych (np. czy chory robi notatki albo listy zakupów),
Badania laboratoryjne, które pomagają wykluczyć lub potwierdzić inne przyczyny obniżenia funkcji poznawczych i otępienia/pseudootępienia, np. morfologia, oznaczenie poziomu TSH, witaminy B12 i elektrolitów, glukoza na czczo, próby wątrobowe i nerkowe, lipidogram, badanie ogólne moczu.

W diagnostyce różnicowej pomocne są również specjalistyczne kwestionariusze i formularze.

Testy na Alzheimera: krótka skala oceny stanu psychicznego (Mini-Mental State Examination – MMSE), test rysowania zegara (Clock Drawing Test – CDT), montrealska skala oceny funkcji poznawczych (Montreal Cognitive Assessment – MoCA). To kilka prostych testów przesiewowych – jeśli ich wyniki okażą się nieprawidłowe, pacjent powinien zostać skierowany na szczegółową diagnozę neuropsychologiczną i neuroobrazową (np. tomografia komputerowa albo rezonans magnetyczny w celu poszukiwania zmian charakterystycznych dla otępień),
Testy na depresję: np. inwentarz depresji Becka II (Beck Depression Inventory II), geriatryczna skala depresji w jednym z trzech wariantów (Geriatric Depression Scale), szpitalna skala lęku i depresji (Hospital Anxiety Depression Scale – HADS), oraz standardy diagnostyczne (DSM-5).

Czy depresja i choroba Alzheimera mogą współwystępować?

Najczęściej depresja i Alzheimer występują niezależnie. Jednak badania wskazują, że ich współwystępowanie jest czymś więcej niż tylko zbiegiem okoliczności. Neurolog David Bennet, powołał się np. na badanie Modifiable psychosocial risk factors and delayed onset of dementia in older populations: analysis of two prospective US cohorts z 2022 r. Wykazało ono, że u osób z umiarkowanymi objawami depresyjnymi choroba Alzheimera rozwinęła się średnio o pięć lat wcześniej w porównaniu z osobami bez objawów depresyjnych. Ogólnie lekarze mówią o trzech możliwych scenariuszach, a mianowicie występowaniu:

Depresji i otępienia jednocześnie,
Depresji maskowanej otępieniem (pseudodemencja),
Depresji jako wczesnego objawu otępienia (rozwinięcie się z czasem choroby Alzheimera).

Depresja a Alzheimer – podsumowanie

U seniorów, u których nastąpił spadek sprawności intelektualnej, czasami trudno określić, czy przyczyną jest Alzheimer, czy depresja – na obie te choroby często cierpią osoby starsze, obie wpływają na pracę mózgu, a poza tym jedna może prowadzić do drugiej. Postawienie trafnej diagnozy i wdrożenie odpowiedniego leczenia mają ogromne znaczenie – nie tylko poprawia to jakość życia pacjenta, ale również pozwala zmniejszyć ryzyka charakterystyczne dla każdej z tych chorób. Warto pamiętać, że nieleczona depresja – również w podeszłym wieku – może prowadzić do samobójstwa, a nieleczony Alzheimer – do szybszej utraty samodzielności.

Bibliografia